Nizamiye Medreseleri ‘ni Kim Kurdu? Ne Zaman ve Nerede Kuruldu?

2 Yorum / Büyük Selçuklu Tarihi / Yazan

Büyük Selçuklu Devleti, sahip olduğu topraklarda İslâm dünyasına hizmet etmek amacıyla birçok eser yaptırmıştır. Bu eserlerden biri de Nizamiye Medreseleri ’dir. O dönemin medreseleri bugünün üniversiteleri yani yükseköğretim kurumlarıdır.

Nizamiye Medreseleri ‘ni Kim Kurdu?

Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk medresesi, Tuğrul Bey zamanında Nişabur’da yaptırılmıştır. Selçuklu’nun  sistemli olarak yaptırılan ilk medreseleri ise Alparslan döneminde bizzat onun emriyle Nizamülmülk’e yaptırılmıştır. Devlet eliyle inşa edilen bu medreseler yapımında Nizamülmülk’ün görevlendirilmesinden dolayı günümüze kadar “ Nizamiye Medreseleri ” adıyla gelmiştir.

Nizamiye Medreseleri’nin Kurulma Amacı

  • Sünnî İslâmın korunması ve yayılması. Tuğrul Bey’in veziri Amîdülmülk  Kündürî’ nin mezhep politikalarından dolayı Sünnî İslâm düşüncesi zayıflamıştır. Kündürî’nin, Şafi Eş’arîlerin ilim yapmasını engellemesi gibi faaliyetleri sebebiyle Sünni âlimler ülkeyi terketmiştir. İmam Gazzâli’nin hocası, İmâmül Haremeyn el-Cüveynî bu âlimlerden biridir. Sünnîliğin etkisini kaybetmesiyle bölgede Fatımîler  Şii düşünceyi yaymaya başlamıştır.
  • Sultan Alparslan’ın tahta geçmesi ve Nizamülmülk’ün  vezir tayin edilmesiyle durum değişmiştir. Kendisi de Şafii mezhebinden olan Nizamülmülk’ün, vezir olmasıyla Şafiilerin üzerindeki baskı kalkmış ve alimler yurtlarına dönmeye başlamışlardı.Vezir ,Şii propagandalarına karşı askeri ve siyasi mücadelenin yanı sıra eğitim alanında da mücadele etmeyi hedeflemiştir.
  • Devletin gelişmesi ve güçlenmesi maksadıyla devlet adamı ve bilim adamı yetiştirmek amaçlanmıştır.

Nizamiye Medreseleri Ne Zaman Ve Nerede Kuruldu?

Nizamülmülk’ün medreseleri hayata geçirmesi için Alparslan’ın iznini ve desteğini alması gerekiyordu. İzin alma hususunda Nişabur’da yaşanan olay vezirin işini kolaylaştırmıştır. Alparslan ve Nizamülmülk, Nişabur’da caminin kapısında elbiseleri kötü durumda olan gençleri görürler. Alparslan, Nizamülmülk’e bunların kim olduğunu sorar. Nizamülmülk, “İnsanların en şereflisi olup dünya zevki bulunmayan ilim talipleridir.” cevabını verir. Bunun üzerine Sultan Alparslan, kendilerine bir yurt inşa edilmesini ve maaş bağlanmasını emreder. Bu emir üzerine Nizamülmülk, Alparslan dönemi ve sonrasında Melikşah zamanında devletin çeşitli yerlerinde medreseler inşa ettirmiştir.

İlk medrese 1067 tarihinde Bağdat’ta inşa edilmiştir.Daha sonra İsfahan, Rey, Nişabur, Merv, Belh, Herat, Basra, Musul, Amul(Taberistan)’da Nizamiye medreseleri yaptırılmıştır. Medreseler arasında en büyük ve görkemli olanı Bağdat Nizamiye Medresesi’dir. Medrese hoca ve öğrencilere mahsus odalar, dershaneler, mescid, kütüphane, yatakhane, yemekhane, hamam gibi bölümlerden oluşan bir külliye niteliğindeydi.

Nizamiye Medreseleri Tasviri

Bağdat Nizamiye Medresesi, halka ait bazı evlerin yıkılmasıyla onların yerine yaptırılmıştı. Medreselere Şafii mezhebine mensup hocalar alınmaktaydı. Ebu İshak eş-Şirâzi, Bağdat Nizamiye Medresesi’ne müderris tayin edilmişti. Fakat Şirâzi, açılışa gelirken yolda bir genç ona “halktan gaspedilmiş bir yerde kurulan medresede nasıl ders vereceğini ” sorunca geri dönmüş ve izini kaybettirmiştir. Hal böyle olunca ilk dersi İbni Sabbağ vermiş ve Bağdat Nizamiye Medresesi’nin ilk müderrisi İbni Sabbağ olmuştur. Daha sonra halkın rızası olduğu söylenerek Ebu İshak eş-Şirâzi ikna edilmiş ve İbni Sabbağ yerine müderrisliğe getirilmiştir.
Nişabur Nizâmiye Medresesi’nin müderrisliğine, İmâmül Haremeyn El-Cüveynî tayin edilmiştir. İlerleyen tarihlerde Cüveynî’nin öğrencisi olan İmam Gazzâli, Nişabur Nizâmiye Medresesi’ne müderris tayin edilmiştir.

İlginizi çekebilir:Büyük Selçuklularda Devlet ve Saray Teşkilatı

Nizamiye Medreseleri’nde Öğretimi yapılan İlimler

Nizamiye medreselerinde esas olarak din, hukuk ve dil öğretimi yapılmıştır. Medreselerde, İslâmî ilimler (Kur’an-ı Kerîm, Şâfiî fıkhı ve usulü, Arap dili ve edebiyatı, Fıkıh, Kelâm, Tefsir) ve aklî ilimler (matematik,  geometri, astronomi, tıp, felsefe) öğretilmekteydi. İlk başlarda Felsefe dersi verilmekteydi ancak tepkiler sonucunda müfredattan kaldırılmıştır.

Nizamiye Medreseleri’nin Gelir Kaynakları

Nizâmülmülk medresenin her türlü ihtiyacını karşılamak için vakıflar kurdurmuştur. Medresenin yakınında yaptırdığı çarşı ile birlikte arazi, hamam ve dükkânların gelirlerini müderris ve öğrencilere tahsis ettirmiştir.Vakıfların tesis edilmesiyle öğrencilerin geçim sıkıntısına düşmemeleri ve sadece ilimle meşgul olmaları istenmiştir.

Nizamiye Medreseleri ‘nin Önemi

  • Nizamiye Medreseleri, ilmin yükselmesini sağlamış ve Şii propagandalara karşı Sünni İslâmı ayakta tutmuş, İslâmda birliği sağlamıştır.
  • Nizamiye Medreseleri, model olarak İslam dünyasında ve Avrupa’da kurulan (Oxford, Paris, Salerno) pek çok yükseköğretim kurumuna örnek teşkil etmiştir.
  • Nizamiye medreseleri ile eğitimde fırsat eşitliği sağlanmıştır. Şöyleki bundan önce kurulan medreseler kişiler tarafından, bir devlet adamı veya alim tarafından kurulmuştu. Dolayısı ile ulaştığı kesim ve imkanları kısıtlı idi. Ama Nizamiye medreseleri Devlet eliyle, devlet destekli yapıldığı için daha çok kişiye ulaşılmış ve  maddi imkanı olmayan birçok öğrenci medreselerde eğitim alma imkanı bulmuştur.
  • Devletin ihtiyaç duyduğu dini,askeri vb. alanlarda insanların yetiştirilmesi sağlanmış ve devlet gelişimine büyük ölçüde katkısı olmuştur.
  • Sultan Melikşah dönemine gelindiğinde bu medreselerden birçok alim mezun oluyor. Melikşah özellikle astronomi alanında yetişen âlimlere bir rasathâne kurdurmuştur. Ömer Hayyam’ın da içinde bulunduğu 12 kişiden oluşan heyet, Celâli Takvimi’ni hazırlamıştır.

Kaynakça
Turan Osman,Selçuklular Tarihi ve Türk-islam Medeniyeti 
Özaydın Abdülkerim,TDV. İslam Ansiklopedisi,Nizamiye Medresesi
Piyadeoğlu Cihan,Nizamiye Medreselerinin Kuruluşu Ve Önemi

SONRAKİ YAZILAR

Dünya Tarihi

2 thoughts on “Nizamiye Medreseleri ‘ni Kim Kurdu? Ne Zaman ve Nerede Kuruldu?”

Yorum bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Scroll to Top