sarıkamış-sehitleri-enver-pasa

Sarıkamış Harekatı

Yorum bırakın / Osmanlı Tarihi / Yazan

Sarıkamış Harekatı konusuna girmeden genel bir değerlendirme yapmak yerinde olacaktır. Sarıkamış, Doğu Anadolu Bölgesi’nin güneydoğusunda yer alır. Kars şehir merkezine 55 km uzaklıkta olup kayak merkezi, sarıçam ormanları ve kar kalitesi ile yoğun bir ilgi görmektedir. Sarıçam ormanları arasında yaklaşık 12 km uzunluğunda 5 etaplı bir kayak pisti vardır. Normal şartlarda kışın 1.5 m yi bulan kar kalınlığı ve kristal karları ile kayak sporu için oldukça elverişlidir.

Sarıkamış İsmi Nereden Gelmektedir

Rivayete göre Çerkez Beylerinden biri bu topraklardan biraz yiyecek ve bir sarık aldığından buranın adı SARIĞALMIŞ olarak söylenmiş bilahare Sarıçam Ormanlarına nazire olarak adına SARIKAMIŞ denilmiştir.

Yine Hazar Deniz’i ile Aral Göl’ü arasındaki Sarıkamış çukuru bölgesinden bir Türk boyunun yukarı Sarıkamış köyüne yerleşmesinden sonra bu ismi aldığı da rivayet edilir.

sarıkamış-harekatı
Sarıkamış Harekatı

Sarıkamış Harekatına Kadar

Horasan’da kurulan Selçuklu-Türk İmparatorluğunun İslam tefekkürünü dünyaya yayma, Selçuklu nizam medeniyetini ve Türk hâkimiyetini Orta Asya’dan Ege sahillerine, Kafkaslardan Yemen’e kadar olan bölgelerde kurma ve yaşatma amacıyla 16 Ağustos 1064 tarihinde Alparslan’ın ordularıyla Bizans Kalesi Ani şehrine, Kars kalesine, Allahü Ekber ve Soğanlı Dağlarına hakimiyet kurmasıyla Sarıkamış da bir Türk yurdu olmuştur.

Bu tarihi olaydan sonra, yüz yıllar boyunca hudut boylarını teşkil eden bölge Türk-Rus mücadelesine daimi bir sahne olmuştur. Özellikle XIX. XX. asırlarda bölgede kanlı olaylar, karanlık ve acı günler yaşanmıştır. 1877-1878 yıllarında tamamen istilacı amaçlarla Panslavizm fikrini gerçekleştirmek için Ruslar Sarıkamış’ a saldırmışlardır. Gazi Ahmet Muhtar Paşa komutasındaki Türk ordusu karşısında Rus orduları hezimete uğramıştır.

sarıkamış-sehitleri
Sarıkamış Harekatı

Ancak “Osmanlı Devletinin Gerileme Devri” nedeniyle diğer cephelerde yenilgiye uğranması yüzünden Doğu cephesi de düşmüştür.

3 Mart 1878 de Ayastafanos, 13 Temmuz 1878 tarihinde Berlin Antlaşmaları imzalanarak Kars, Batum ve Ardahan harp tazminatı olarak Ruslara bırakılmıştır. Bu durum tam 40 yıllık bir süreci kapsamaktadır. Bu acı günlerde Sarıkamış yöresindeki halkın çektiği ızdırapları yöresel türkülerinde dinlemek mümkündür.

Kırk senelik süreç devam ederken, 1 Kasım 1914 tarihinde Rus orduları yeniden Sarıkamış’tan Pasinlere doğru Anadolu’yu istila etmek üzere taarruza geçmiştir. 6 gün süren Köprü Köy muharebelerinde ağır bir darbe yiyen Rus orduları sendeleyerek Sarıkamış’a kadar kaçmışlardır. Sarıkamış’ta yenilen Ordularının moralini yükseltmek ve yeni taarruz hazırlıklarına girişmek üzere Çar Nikola ikinci karargâhını kurmuştur. Bu sırada Sarıkamış, Selim ve Kars arasında toplanan Rus ordularını imha planıyla Enver Paşa komutasında meşhur Sarıkamış Harekatı başlamıştır. Bu harekâtın sonuçları tarihe korkunç bir facia ve acı bir hatıra olarak geçmiş olsa da Kurtuluş tarihinde Sarıkamış Harekatı, Çanakkale Zaferi kadar önemlidir.

sarıkamış-harekatı-planı
Sarıkamış Harekatı Planı

22 Aralık 1914 – 5 Ocak 1915 tarihlerini kapsayan 1. Dünya Savaşı’nın en büyük ve ilk kara harekatıdır. Osmanlı Devleti bu savaşta Almanya ve Avusturya’nın yanında Rusya, İngiltere ve Fransa’nın ise karşısında yer almıştır. 1878 de (93 harbinde) Rusların eline geçen Türklerin yaşadığı Kars, Artvin gibi Doğu illerini geri almak, Kafkasya ve diğer Türk illerine yaklaşmak gibi nedenlerle Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa Kafkasya Cephesinde taarruz emri vermiştir.

sarıkamısta-kac-asker-sehit-oldu
Sarıkamış Kayaklı Askerler

1 Kasım 1914 sabahı Rus güçlerinin Türk sınırına girmesi, Türklere ait Yavuz ve Midillli adındaki savaş gemilerinin Karadeniz’de Rus limanlarını bombalaması sonucunda Osmanlı ve Rusya arasında yeni bir dönem başlamıştır.

Rusya’nın Kafkasya sınırında 160.000 kişilik birlikleri vardı. Türkistan birliklerinden gelecek takviye güce de sahipti. Osmanlı Devleti’nin ise doğuyu korumakla görevli olan 3. Ordusunun bütün sahasında geri hizmetliler de dahil olmak üzere toplam 190.000 insan vardı Türk seferberliği Türk-Alman ittifakından sonra başladı. Anadolu erzak ve iaşe yönünden zengin olmasına rağmen teşkilatların yetersizliği, subay ve personel eksikliği, demiryolunun yokluğu gibi sebeplerden ötürü hazırlıklar istenilen seviyede olmadı. Rus donanması Türk ordusuna kışlık kılık-kıyafet, silah ve mühimmat getiren gemileri batırınca 3. Ordunun savaşı kendi imkânlarıyla sürdürmekten başka çaresi kalmadı. Mevsimin kış olması mevcut erzakların taşınmasını ve dağıtılmasını zorlaştırmaktaydı.

Sarıkamış Harekatı: Tarihin En Soğuk ve En Uzun Gecesi 22 Aralık 1914

Türk taarruzu ile karşılık bulan kara harekatı Doğu sınırında Rus silahlarının patlaması ile 22 Aralık 1914’te başladı. Harekatın ilk 2 günü Osmanlı askerleri Rus birliklerine karşı mücadele ettiler. Savaşın başında Türk ordusu iki kolordudan meydana geliyordu. Bilahare 10. Kolordu ile takviyesine karar verilerek kolordu sayısı üçe çıkarıldı. Gelişen olumsuz hava koşulları savaşın seyrini değiştirdi. 10. Kolordu komutanı Hafız Hakkı Bey’in, Oltu’yu aldıktan sonra iki tümeni Sarıkamış-Kars bölgesine indirmesi gerekirken planın dışına çıkarak Aksar (Penek) ve Göle’yi (Merdenik) aldıktan sonra sadece bir tümeni Bardız’a gönderdi. Ardahan’a doğru ilerlerken Enver Paşa’nın müdahalesiyle Allahuekber Dağı’nı aşmak zorunda kaldı.

sarıkamış-harekatı-ne-zaman-gerceklesti

Böylelikle 10. kolordu yürüyüş sırasında kış şartlarından dolayısıyla hem geç kaldı, hem de büyük kayıplar verdi. Harekâtın bütün yükü 9. Kolordu’nun omuzlarında idi. Tümenler gayet ağır bir coğrafyada düşmanla mücadele ederek ilerlerken Enver Paşa, birliklerin Bardız’a ulaşmasını beklemeden taarruz emri verdi. Böylece Rus kuvvetlerini kuvvetli bir darbeyle yok etmek yerine birlikleri tek tek muharebeye sokarak ordunun Sarıkamış önlerinde erimesine neden oldu. 25 Aralık sabahı yürüyüşe geçen tümenler ancak akşam saatlerinde Rus savunma hatlarına ulaşmıştır. Gece saatlerine kadar devam eden saldırılara rağmen Sarıkamış alınamamış 9. Kolordu Komutanı Çerkezköy’ü mevkiinde harekâtı durdurduğu için birlikler geceyi açık arazide geçirmek durumunda kalmış ordunun taarruz gücü kalmamıştır. 26 Aralıkta yapılan ikinci hücum şehrin kuzey hatlarında yoğunlaşmıştır. Yukarı Sarıkamış mevzilerine girilse de şehir yine alınamamıştır.

Bugün Üşüyor Musunuz? Onlar Sarıkamış Harekatında Donuyordu…

29 Aralık’ta son bir hücum yapılırken 9. Kolordu büyük kayıplar vererek savaş kabiliyetini kaybetti. 10. Kolordu’nun taarruzundan da sonuç alınamadı. Ruslar, Bardız geçidini ele geçirince Enver Paşa komutayı Hafız Hakkı Bey’e devrederek bölgeden ayrıldı. 9. Kolordu’ya bağlı 1.200 asker esir edildi. 3-4 Ocak gecesi yağan kar yolları kapadı, çadırları yıktı. 4 Ocak 1915’te orduya geri çekilme emri verildi. Yabancı kaynaklara göre 90.000 Osmanlı askeri, donma dizanteri, tifo gibi nedenlerle şehit düşmüş Ruslar da bu savaşta 32.000 askerini kaybetmiştir.

Şairin de ifade ettiği gibi:

Üçüncü ordunun seçilmiş 90.000 eri, 
Cennetlik bir ordunun bu son seferi, 
Geriye dönmeyecekmiş meğer tek bir neferi.

Harekatın ardından Rus General Yudenic Rus Kafkasya ordusunun komutanı olmuş ve 1915 yazında Anadolu’ya taarruza geçmiştir. Böylelikle Rus birlikleri Erzincan’a kadar ilerlemiştir. 1918 yılında Rusya da çıkan Borlşevik ihtilali nedeniyle Rusya savaştan çekilmiş, Osmanlı Devleti ile Brest-Litowks anlaşmasını imzalayarak bölgeyi Ermenilere bırakmıştır. Kaynaklara göre bu yörede yaşayan halkın 20.000 den fazlası Ermeniler tarafından türlü işkencelere maruz kalmış, ahırlara, samanlıklara doldurulup yakılarak öldürülmüştür. 33 köy bu şekilde yok edilmiştir.

sarıkamıs-harekatını-kim-yonetti

Sarıkamış Harekatının Sonuçları

Sarıkamış Harekatı, seferberlikten itibaren başlayan hatalar ve ihmaller sonucu olarak tarihe geçmiştir. Türk askeri askerliğin bütün gereklerini yerine getirmiş olmasına rağmen ordunun sevk ve idaresinde yaşanan sorunlar nedeniyle askeri girişim başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 3. Ordu savaş gücünü kaybettiği için üstünlük Ruslara geçmiştir. Kars, Ardahan, Batum bölgesi ve Kafkasya’nın kurtuluşu için çıkılan yolda Doğu Anadolu işgal ve istilaya açık hale gelmiştir. 93 Harbi’nin yaralarını sarmak mümkün olamadığı gibi yeni acılara ve yeni kayıplara neden olunmuştur. Ruslar harekât bölgesinde on binlerce Türk ahaliyi Türk ordusuna destek verdikleri iddiasıyla katletmenin yanı sıra Taşnak Ermenilerini kışkırtarak doğu vilayetlerinde isyanlar çıkarmış, devleti ve orduyu iki ateş arasında bırakmışlardır. Bu sebeple önce Kars, Ardahan, Batum, ardından doğu vilayetlerinden yüzbinlerce insan daha güvenli addettikleri bölgelere göç etmek zorunda bırakılmıştır.

Sarıkamış Harekatı, 1.Dünya savaşının seyrini de etkilemiştir. İngiltere, Rusya üzerindeki baskıyı azaltmak ve ona yardım etmek amacıyla Çanakkale cephesini açmıştır. Yani Çanakkale’nin bedeli Sarıkamış’ta ödenmiştir.

sarıkamış-harekatı-neden-basarısız-oldu

Kaynakça
(kulturportali.gov.tr)
(www. Sarıkamış.gow.tr)
İbrahim sarı- Sarıkamış şehitleri 2018
(kars.gov.tr/Kaynak: Prof. Dr. Selçuk Ural KAÜ Tarih Bölümü)

SONRAKİ YAZILAR

Yorum bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Scroll to Top