Mürur Tezkeresi Nedir? İstanbul’a Herkes Giremezdi!

Mürur Tezkeresi nedir? İlk defa hangi padişah zamanında uygulanmaya başlandı? Uygulama nedenleri nelerdi? Mürur Tezkeresinde hangi bilgiler içerirdi? Ne kadar süreyle kullanılırdı? Ne zaman kaldırırlmıştır?

Mürur Tezkeresi: Osmanlı topraklarında seyahat etmek isteyen yerli ve yabancı şahısların, rahat bir şekilde seyahat edebilmeleri için verilen izin belgesi, bir tür pasaporttu. Osmanlı Devleti kendi vatandaşlarına da Mürur tezkiresi uygulamasını zorunlu kılmıştır, bu yönüyle de iç pasaport uygulaması şeklinde anılabilir.

Men-i mürûr nizâmına göre herhangi bir işi olmayanların veya geçerli bir gerekçesi bulunmayanların İstanbul’a gelmeleri yasaktı.

Mürur Tezkeresi alan kişi muhakkak tezkere alma nedenini beyan etmek mecburiyetindeydi.

Bununla birlikte taşrada vergi yükümlülüğünün olmamasına dikkat edilirdi. Vergiye tabi olan reayaya mürur tezkeresi verilmezdi. Bu nedenden dolayı arazilerini ekip biçecek kimseleri olmayan şahıslara mürür tezkeresi verilmemeye çalışılırdı.

Mürur Tezkiresi, farklı devirlerde değişik isimlerle karşımıza çıkmaktadır. Mürür Tezkeresi yerine kullanılan diğer belgeler; amanname, il-can-mektubu, il-can-name, icazet, izn-i şerîf, hükm-i şerîf, yol hükümleri, yol emr-i şerîfleri, kâime, şukka, tahrîrât-ı sâmî, emirnâme-i sâmî, mektup ve tavsiyenâme şeklindedir.

İlk defa hangi padişah zamanında uygulanmaya başlandı?

Osmanlı Devleti idaresindeki topraklarda ilk defa Fatih Sultan Mehmet döneminde uygulanmaya başlandı. İlk uygulanmaya başlandığı zaman yol hükmü ismiyle anılmaktaydı.

Mürür Tezkeresi yalnız Osmanlı Devleti’nde uygulanan bir yöntem olmamakla beraber, ilk defa uygulanan devlette değildi. İslam’ın ilk yayılmaya başladığı zamanlarda da Hz. Peygamberimiz tarafından uygulandığı görülür.

Mürür Tezkeresinin uygulama nedenleri nelerdi?

Mürür tezkeresinin amacı, ülke içinde yerli ve yabancı kişilerin güvenli bir şekilde seyahat edebilmelerini sağlamaktı. Aynı zamanda seyahat edenleri keyfi vergi uygulamalarından muhafaza etmekti.

Osmanlı Devleti’nin mürür tezkiresi uygulamasını hayata geçirmesinin bir diğer önemli sebebi de nüfus artışından kaynaklı sorunları ortadan kaldırmak istemesiydi.

Nüfus artışına bağlı olarak;

• Çarpık kentleşme ve buna bağlı meydana gelen yangınlar,
• İşsizlik sorunları,
• Başıboş (mechul ül ahval) insanların dilencilik yapması,
• Suç oranının artması,
• Esnaftan haraç kesme olayları,
• Hırsızlık ve
• Ahlakdışı davranışların artması devlet için çözülmesi gereken en önemli sorunlardı.

Bu nedenlere bağlı olarak zaman zaman İstanbul’dan, Mürür Tezkeresi olmayan insanlar toplatılarak şehir dışı edilmişlerdir.

Mürür Tezkiresinin verilme nedenleri nelerdi?

Osmanlı belgelelerinde yapılan araştırmalara göre;

• Seyahat edenlere,
• Ticaret ile meşgul olanlara,
• Bakacak bir yakını olmayan yaşlı insanlara,
• Askere alınanlara,
• Resmi bir işi olanlara,
• Çalışmak için gelenlere,
• Kefili bulunanlara, genellikle Mürür Tezkeresi verilirdi.

Fakat bunların, yukarda da dile getirildiği gibi vergi yükümlülüklerinin bulunup bulunmadığına bakılırdı.

Mürür Tezkeresi içinde hangi bilgiler içerirdi?

Mürür tezkeresinin icrası İltisab Nezareti’nce yapılırdı.

Seyahat işlemleri için; öncelikle, ikamet edilmekte olunan mahallenin imam ve muhtarlarından kütük kaydının silindiğini gösteren, mühürlü bir tezkere alınacak, gerekli işlemler için bu tezkere önce Bâb-ı Ser-askerî’deki Mahâllât Kâtibi Odası’na, daha sonra ise İstanbul Mahkemesi’ne götürülecekti. Mahkeme’nin vereceği mürûr tezkeresi İhtisâb Nezâreti’nce mühürlenecekti.[1]

İstanbul’a girmelerinde sakınca olmayan kişiler hakkında ayrıca ilmühaber düzenlenirdi.

Mürür tezkeresinin kağıdı özel bir kağıttandı ve ücretliydi.

Evrağın içerisinde tezkere alacak kişinin;

• İsmi,
• Baba Adı,
• Unvanı,
• Yaşı,
• Mesleği,
• Eşkali, (Boy, Saç, Sakal, Bıyık, Göz)
• Doğum Yeri,
• İkamet Ettiği Yer,
• Gideceği Vilayetler,
• Tezkere Verilen Vilayetlerin İsimleri,
• Tezkerenin Verildiği Tarih ve
• Neden geldiğinin belirtilmesi mecburiydi.

Mürür Tezkiresi ne kadar süreyle kullanılırdı?

Mürür tezkeresinin süresi bir yıl olarak belirlenmişti.

Ne zaman kaldırırlmıştır?

Mürûr tezkereleri uygulaması insan haklarına aykırı olduğu gerekçesiyle 1910’da tamamen

kaldırıldı.

Mürür Tezkeresi ile alakalı nizamnameler

1826 tarihli İhtisâb Ağalığı Nizâmnâmesi,
1839 Mürür Tezkiresi Fermanı,
1841 Tarihli Mürür Nizamnamesi,
1844 Nizâmnâmesi:”Memâlik-i Mahrûse-i Şâhâne’de Mürûr ve Ubûr”,
1867 Pasaport Nizâmnâmesi
1887 tarihli Mürûr Nizâmnâmesi

KAYNAKÇA
[1]Konuyla ilgili bkz. Nalan Turna, “Osmanlı İstanbulu’nda İç Pasaport: Mürûr Tezkeresi”
TDV Ansiklopedisi “Mürür Tezkiresi”