Halkalı Ziraat Mektebi 1892

Halkalı Ziraat Mektebi, İstanbul’un Küçükçekmece ilçesinde bulunan günümüzde Sabahattin Zaim Üniversitesi bünyesinde bulunan bir Osmanlı okuludur. Yapının tarihçesine geçmeden önce Osmanlı Devleti’ndeki eğitim modernleşmesinden kısaca bahsetmek gerekir. Osmanlı Devleti, Sultan III. Ahmed Dönemi’nde ,Ahmed Refik’in tabiriyle “Lale Devri” (Ahmed Refik, 1331), başladığı yenileşme hareketlerini sonraki dönemlerde de devam ettirmeye çalışmıştı. Sultan III. Ahmed’in yeğeni Sultan I. Mahmud tahta geçtikten sonra Fransa’dan Claude-Aleksandre Comte de Bonneval adlı asker kökenli bir mühendis Osmanlı Devleti’ne iltica etti. Bir süre sonra bu isim iki tuğlu paşa payesi verilip humbaracı başı görevine getirildi (Lewis, 2000). Göreve getirilen Claude-Aleksandre Comte de Bonneval Türk tarihinde artık Humbaracı Ahmed Paşa olarak anılmaya başlandı (Ahmed Refik, 1331).

Humbaracı Ahmed Paşa’nın girişimleriyle ve Sultan I. Mahmud’un istek ve talepleri doğrultusunda askeri eğitimde bir modernleşmeye gidildi. Bu modernleşme ilerleyen dönemde 1775 yılında kurulacak olan Mühendishane-i Bahri-i Hümayun’a giden yolu açmış oldu. Osmanlı Devleti’ndeki eğitim yenileşmesi askeri taraftan başlamış ve mühendishane, devamında kara ve deniz olmak üzere ikiye ayrıldı (Karaca, 2024). Sivil eğitimde yenileşme Sultan II. Mahmud Dönemi ve sonrasında gerçekleşmiş, rüştiye mekteplerinin açılması ve sıbyan mekteplerinin ıslahıyla iptidai mektepleri açılarak eğitim modernleşmesi devam etmişti (Sarıçelik, 2010). Fakat sivil eğitim içerisinde farklı meslek dallarını bulundurması gerektiğinden çeşitli alanlarda da okullar açılmaya başlandı.

Halkalı Ziraat Mektebi’nin Tarihçesi

Osmanlı Devleti’nde ziraat mekteplerinin kurulması daha önceleri Ahmed Cevdet Paşa’nın Ticaret ve Ziraat Nazırlığı döneminde de gündeme gelmiş ve nazırlığın bağlı ziraat müdürü olan Amasyan Efendi, ziraat mekteplerinin açılması konusunda destekçi olmuştu (Yıldız, 2012). Halkalı Ziraat Mektebi, 1891 yılında Sultan II. Abdülhamid Devri’nde tamamlanmış bir tarım okuludur. Kuruma ilk olarak Baytar Mektebi’ne devam eden talebeler alınmış ardından bir yıl sonra da asıl öğrenci alımına başlamıştır (Demirel& Kaya Doğanay, 2011). Bu noktada Osmanlı Devleti, okulu açmadan önce ilk olarak tatbik etmiş ve başarılı olmuş olacak ki 1892’de öğrenci kabulüne başlamıştı. 1884 yılında nizamnamesi yayımlanan kurumda hem teorik hem de uygulamalı dersler verilecekti. Ayrıca okulun eğitim süresi 3 yıl olup leylî ve gündüzlü şekilde eğitim yapılacaktı (Çeşme, 2014).

Halkalı Ziraat Mektebi’nin 6500 dönümlük arazisi Mısırlı Hurşit Paşa’nın eşi Rukiye Hanım’dan satın alınmıştı (Yıldız, 2012). Okulun açılmasından sonra 1891’de Baytar Mektebi, 1893 yılındaysa Orman Mektebi Ziraat Mektebi çatısı altında toplanmıştı (Çeşme, 2014). Fakat farklı kurumların aynı binada eğitim görmeleri uzun sürmemiş; 1894- 1895 yıllarında Baytar Mektebi, 1910’lu yıllarda ise Orman Mektebi Ziraat Mektebinden ayrılmıştı (Demirel& Kaya Doğanay, 2011). Böylelikle Halkalı Ziraat Mektebi müstakil hale geldi.

 Ziraat Bankası Müdür-i Umumisi Celal Bey tarafından açılışı yapılan Halkalı Ziraat Mektebi’nden başarıyla mezun olmuş bir isim vardı. Aslında Baytar Mektebi’ne devam eden ancak iki mektebin birleştirilmesiyle burada mezun olan o isim istiklal şairimiz Mehmed Akif Bey’den başkası değildi. II. Meşrutiyet Devri’nde tarımın ve tarım okulunun daha nitelikli hale getirilmesi açısından önceden de olduğu gibi Avrupa’ya öğrenci gönderildi (Yıldız, 2012). Harb-i Umumiye Dönemi’nde ise diğer okullarda olduğu gibi eğitime ara verildi. Milli Mücadelenin ardından devletin rejiminin değişmesiyle Halkalı Ziraat Mektebi, cumhuriyet Türkiye’sinde varlığını 1928’e kadar sürdürdü ve bu tarihten sonra meslek okulu olarak eğitim faaliyetlerine devam etti. Günümüzde ise bu kurum İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi rektörlük binası olarak yüksek öğretim alanında devam etmektedir.

Halkalı Ziraat Mektebini anlattığım bu yazımı sizlere Ziraat Mektebi’nin iç bahçesinde kaleme alıyorum. Bir kongre vesilesi ile geldiğim üniversiteden siz değerli okurlarıma bir armağan yazmak istedim. Umulur ki bu yazım alanyazına ve siz değerli okurlarıma yararlı olur.

Kaynakça

Ahmed Refik. (1331). Lale Devri (1130-1143). İstanbul: Teshil-i Tıbaat Matbaası.

Çeşme, V. (2014). Osmanlı’da Ziraati Modernleştirme Sürecinde Halkalı Ziraat Mektebi (1892-1928):

            Kuruluşu ve İdari Yapısı. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, s. 39-80.

Demirel, M., & Kaya Doğanay, F. (2011). Osmanlı’da Ziraat Eğitimi: Halkalı Ziraat Mektebi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 183-199.

Karaca, B. (2024). Modernızatıon Of Education In The Ottoman Empire: Example Of Engineers Schools. International Congress Of New Horizons In Social Sciences Proceedings Book (s. 28). İstanbul: İ.T.Ü. MTAL.

Lewis, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Sarıçelik, K. (2010). Konya’da Modern Eğitim Kurumları. Konya: Çizgi Kitabevi.

Yıldız, Ö. (2012). Halkalı Ziraat Mektebi’nin Tarihçesi. The Journal of Academic Social Science Studies, s. 293-306.