1. Kılıçarslan ‘ın Menşei Ve Faaliyetleri

1. Kılıçarslan ‘ın Menşei

1. Kılıçarslan 1092-1107 yılları arasında yaşamıştır. 1. Kılıçarslan, Süleymanşah bin Kutalmış’ ın oğullarından biridir.

Kutalmış‘ ın babası Arslan Yabgu onun babası Selçuk Bey onun babası Dukak’tır. Süleymanşah ‘ın Kılıçarslan ve Kulan Arslan (Davud) adında iki oğlu vardır. Süleymanşah, Türkiye Selçuklu Devleti’ nin kurucusudur. Süleymanşah’ ın 1086’da vefatı üzerine Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah, Kılıç Arslan ile Kulan Arslan’ ı alıp İsfehan’ a götürür. Çünkü Kutalmışoğullarının kendisine başkaldırmalarını önlemek istemiştir. Ayrıca Anadolu’yu kendi hakimiyetine almak niyetiyle Süleymanşah oğullarını ölene kadar yanından ayırmamıştır.

Sultan Melikşah’ın 1092 yılındaki ölümüne kadar Türkiye Selçuklu tahtı altı yıl (1086-1092) boş kalmıştır.

Melikşah‘ın ölümü üzerine serbest bırakılan ya da bir fırsat bulup kaçan Kılıç Arslan ile Kulan Arslan İznik’e gelirler. İznik halkı bu iki kardeşi büyük sevinçle karşılar. Şehrin başkomutanı Ebu’l-Gazi, İznik’i onlara teslim eder. Çünkü babalarının mirasıdır. Kılıçarslan büyük kardeş olduğu için sultan ilan edildi. Sultan Kılıçarslan’ın yaptığı ilk iş kendisiyle birlikte gelen Türkmenleri İznik’e yerleştirmiştir. Ebu’l-Gazi’yi şehrin başkomutanlık vazifesinden alıp yerine İlhan Muhammed’i tayin etmiştir. Dolayısıyla Anadolu’da dağılmış olan birlik yeniden kurulmaya başlamıştır.

1. Kılıçarslan’ın İzmir beyi Çaka ile de dostane bir ilişkisi vardı. Hatta onun kızı ile evlendi. Gök Arslan, Arap, Şahinşah, Mesud (birinci) ve Tuğrul Arslan adlı beş evlatları vardır.

Bizanslılar’ın Marmara sahillerini işgale başlamasıyla Kılıç Arslan müttefiki Çaka Bey’le birlikte Bizanslılar’a karşı mücadeleye girişir.

1. Kılıçarslan – Bizans İttifakı Ve Çaka Bey

Sultan Kılıarslan, Bizans ile mücadele ederken İzmir beyi Çaka’da İstanbul’u fethetmek için savaşıyordu. Böylelikle de Çanakkale Boğazı’na kadar gelmiştir. Çaka Bey‘ in buralara kadar ilerlemesi 1. Kılıçarslan’ı endişelendirmiştir. Dolayısıyla sultan, hudutları içinde genişlemeye çalışan Çaka Bey’e karşı ordu göndermiştir. Çaka Bey’de iki ordu arasında kalmak istemediği için Kılıçarslan’ın yanına gidip onun asıl niyetini öğrenmek ister. Kılıçarslan’da kayınpederini iyi karşılar ve ona özel ziyafet vermiştir. Rivayetlere göre Kılıçarslan ziyafetin sonlarına doğru Çaka Bey’in boynunu vurduğu söylenir fakat Çaka Bey’in öldürülmediği ile ilgili rivayetlerde vardır. Çünkü bu olaydan sonra da Çaka adı kaynaklarda geçmiştir. Bazı araştırmacılarda ikinci adın Çaka Bey’in oğlu demişlerdir.

Yıl 1097 ve 1. Haçlı Seferi sırasında İznik düşmüştür.

İzmir karadan ve denizden Bizanslılar tarafından sarılmıştı. Çaka Bey (veya oğlu) İzmir’i korusada anlaşma ile Bizans’a teslim etmek zorunda kalmıştır. Böylece, ilk denizci olarak bilinen Çaka Bey’in sahilde kurduğu Türk Beyliği tarih olmuştur.

Malatya Seferi

Kılıçarslan, 1095’te Malatya üzerine hareket etmiş ve yerine de İlhan Bey’i bırakmıştır. Sultan Kılıçarslan, Danişmendliler’in kendisinden önce davranmasını engellemek için şehri muhasaraya başladı. Bu muhasara uzun sürdü. Şehir ancak muharebe ile alınacaktı. Fakat Haçlı ordularının Selçuklu sınırlarına girdiğine dair gelen haberlerden dolayı sultan kuşatmayı bırakıp topraklarını korumak için gitmesine neden olmuştur.

1. Haçlı Seferi

İmparator Alexios, Selçuklular, Peçenek ve Çaka saldırıları karşısında sıkışınca Papa Urbain’e başvurur ve Avrupa’daki hristiyanlardan yardım ister. Haçlı seferinin ilk kitleleri Keşiş Pierre’in yanındaki disiplinsiz insan yığınıydı. Bu kitleler Alexios Komnanes’in yardımıyla Anadolu’ya geçtiler. Lakin İznik’e giderken Türkler tarafından pusuya düşürüldüler. Bu ilk başarı Türkler’ de özgüveni artırdı. Ancak bu kez kontlardan oluşan düzenli bir ordu Anadolu’ya girmek üzereydi. İmparator bunlar ile anlaşma yaparak Anadolu’ya girmelerine yardım etti.

1097’de Haçlılar İzmit’e yöneldiler.

Türküler Haçlı üstünlüğünü kabul ederek İznik’e ve burada konuşlandılar. Haçlılar İznik’e kadar hiçbir mukavemet ile karşılaşmadan buraya geldiler ve burayı kuşattılar. Muvaffak olamayan Türkler, Bizans komutanı ile anlaşma yaparak canlarını kurtardılar. Bu arada Kılıçarslan’ın geldiğini duyan Türkler biraz daha mukavemet sağlasalarda Haçlılar’ın kalabalık ordusu Kılıçarslan’ı savaş yapmaktan vazgeçirdi. 1. Kılıçarslan zaiyatı azaltmak için İznik’i kendi kaderine bıraktı. Türkler, Bizanslılar’ı tercih ederek hayatları karşısında başkenti teslim ettiler.

İznik 26 Haziran 1097’de Bizanslılar’ın eline geçti. Kılıçarslan, Danişmend Gazi ve Emir Hasan’a da tehlikeye karşı müttefiklik teklifinde bulundu.

Bu ordunun toplanmasıyla harekete geçerek 30 Haziran Eskişehir havalisinde pusu kurdular. Türkler, Haçlılar‘ı ok yağmuruna tutuyorlar ancak Haçlılar sayıca üstün ve zırhlı olmaları okların etkisiz kalmasına neden oldu ve daha fazla zaiyat vermemek için geri çekilmişlerdir. Haçlılar, Eskişehir’de birkaç gün dinlendikten sonra Konya’ya ilerlediler. Haçlılar su ve erzak temini güçlüğü karşısında küçük baskınlara maruz kalıyorlar ve ağır zayiat veriyorlar. Dolayısıyla bir süre Meran’da dinlenip Ereğli’ye geçtiler. Kılıçarslan yeni bir saldırıya geçsede Haçlılar gücünü yitirmediği için geri çekilmek zorunda kalmıştır. Haçlı ordusunun Türkiye Selçuklu sınırlarından çıkmasıyla Bizanslılar batıdan harekete geçerek Türkleri doğuya ittiler. Hatta Akdeniz kıyılarını ele geçirerek Bizans topraklarına kattılar. Başkent İznik’in kaybından sonra Kılıçarslan Konya’yı payitaht yaptı.

1. Haçlı Seferi ‘nden Sonra Anadolu

1. Kılıçarslan, Bizans’ın aldığı toprakları geri almaya gayret ediyordu. Danişmend Gazi de fırsattan istifade ederek 1100 yılında – öncesinde Kılıç Arslan tarafından muhasara edilen- şu an Gabriel’in elinde olan Malatya’ya hücum etti. Antakya başkomutanı Bohemund, Danişmend’in üzerine yürür fakat esir olmaktan kurtulamaz. 1101’de Haçlı ordusu onu kurtarmak için harekete geçer. Ordunun bir kısmı Sivas havalisinden Ankara’ya ilerledi ve bir kısmı da bu ordunun arkasından geriden geliyordu. Bu kez Kılıçarslan hazırlıklıydı. Disiplinsiz ve bitkin olan Haçlı ordusu Amasya civarında yok edildi.

1. Kılıçarslan ‘ın Doğu’ daki Fetihleri

Bu zafer sonucunda Selçuklular kaybettiği itibarı geri kazanmıştı. Böylelikle ortak düşmana karşı Kılıçarslan ve Danişmend arasındaki ittifak bozuldu. Bu durumun sebebi ise Kılıç Arslan’ın meşguliyetinden faydalanıp 1101’de Malatya’yı kuşatıp 1102’de fethetmesiydi. Haçlılar, Elbistan Ermenilerine zulmediyorlardı, onlarda Kılıçarslan’ı yardıma çağırdılar. Ancak Kılıç Arslan, Danişmend Gazi’nin başkomutanı Bohemund’u esir alıp fidye karşılığı serbest bıraktığını öğrendi. Kılıçarslan’da hem Anadolu sultanı olarak hem de müttefik olarak bu fidyenin yarısını Danişmend Gazi’den istedi. Lakin Selçuklu sultanı red cevabı aldı ve 1103’de Danişmend Gazi üzerine yürüdü ve mağlup etti.

Danişmend 1104’te öldü ve Kılıç Arslan da Malatya’yı kuşattı. Kuşatma 28 Haziran’dan 2 Eylül’e kadar sürdü.

Başarı sağlayamayan Danişmend’in oğlu Yağısıyan 1106’da şehri Kılıç Arslan’a teslim etti. 1. Kılıçarslan Malatya’nın fethinden sonra Urfa üzerine yürüdü. Sultan Muhammed, Musul emiri Çökürmüş’ü görevinden alıp yerine Çavlı Sakava’ yı getirmiştir. Kılıçarslan, Urfa muhasarasını bırakıp Harran’ı istila etti. Ziyaeddin Muhammed, Meyyafarkin’de Melik Dukak adına valilik yaptığı Meyyafarakin’i sultana teslim etti.

Musul’un Zaptı

Çökürmüş, Kılıçarslan tarafına geçti. Büyük Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar da Çavlı’yı Haçlılar’ a karşı başkomutan yaptı. Hatta Musul ve Fırat havalisini de kendi topraklarına kattı. Bu durumda Çavlı Musul’a girdi ve Çökürmüş’ü öldürdü. Çavlı’ nın oğlu ve Musul halkı Kılıçarslan’a haber göndererek Musul’u vereceklerini bildirdiler. Sultan Kılıçarslan Mart 1107’de ordusu ile Musul’a girdi. Sultan Muhammed adına okunan hutbeyi kendi adına okuttu ve şehri düzene soktu.

1. Kılıçarslan ‘ın Çavlı İle Savaşı

Çavlı Musul’dan kaçarak Haleb’e gitti. Çökürmüş, Kılıçaslan’ın düşmanı olan Melik Rıdvan ve İlgazi ile ittifak kurup sultana karşı harekete geçmişler. Kılıçarslan ‘da yerine oğlu Şahinşah’ ı melik tayin edip, kale güvenliğinede Bozmış’ı getirdikten sonra müttefikler üzerine yürüdü. İki taraf Habur nehri civarında karşılaştı. İlk çarpışmada iyi olsada Kılıçarslan, saf değiştiren askerlerden dolayı ordusu bozuldu ve ok yağmuru altında atıyla beraber Habur nehrine girdi fakat boğularak 1107 Temmuz’unda öldü. 1. Kılıçarslan ‘ın naşı Meyyafarakin‘ de Kubbetü’s-Sultan adıyla bilinen türbede bulunmaktadır.

Ayrıca 2021 yılı başlarında, Diyarbakır Üniversitesi Tarih Bölüm Başkanı Prof. Dr. İrfan Yıldız’ın açıklamalarına göre yapılan çalışmalarda iki mezar ve kitabe kalınıtılarına ulaşıldığı, birinci mezarda yatan kişinin 1. Kılıçarslan, ikinci mezarda yatan kişinin de 1. Kılıçarslan’ın kızı Saide Hatun olduğu anlaşılmaktadır.

Blok yazımı okuduğun için müteşekkirim. Başka yazılarda görüşmek dileğiyle…

Kaynak

Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi Ansiklopedisi

Selçuklular Zamanında Türkiye