Osmanlı Kaleleri: Adakale Kalesi
ADAKALE KALESİ
Adakale Kalesi Romanya’da Tuna Nehri üzerinde, Transilvanya Alpleri ile Balkan Dağları arasında Demirkapı Geçidi’nin 4 km. yukarısında bulunan 160.000 m²’lik alana sahip Orşova şehrinin tam karşısında bir ada bulunan Osmanlı Kalesi idi.
Adakale Kalesi Romanya’da Tuna Nehri üzerinde, Transilvanya Alpleri ile Balkan Dağları arasında Demirkapı Geçidi’nin 4 km. yukarısında bulunan 160.000 m²’lik alana sahip Orşova şehrinin tam karşısında bir ada bulunan Osmanlı Kalesi idi.
Haritadaki yerini görmek için tıklayın.
Adakale Kalesi Osmanlı Devleti’nin Hakimiyetine Geçiyor
Ada’da ilk Türk hakimiyeti Yıldırım Bayezid’in komutanlarından Firuz Bey tarafından sağlanmışsa da bu kalıcı olmamıştır. Osmanlıların buradaki gerçek hakimiyeti 1521’de Belgrad’ın fethinden sonra sağlanmıştır. Osmanlı Devleti bu tarihten sonra Adakale Kalesi‘ni Tuna savunma sisteminin merkezi haline getirmiş, askeri gemiler için önemli bir nehir üssüne dönüştürmüştür. Ada’ya, Türklerin yerleşimi konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte 17. yüzyıldan kalma Türk mezar taşlarına tesadüf edilmiştir. 1701 yılında II. Mustafa Dönemi’nde yeniden inşa edilen Adakale Kale‘sine 1716 senesinde ise büyük savunma setleri ilave edilmiştir.
Adakale Kalesi’nin Pasarofça Anlaşması Sonrasındaki Durum
Adakale Kalesi Avusturya ile yapılan 1718 Pasarofça Antlaşması ile Avusturya’ya bırakılmıştır. Avusturyalılar bu dönemde, köşelerinde dört hisar bulunan paralel kenar şeklindeki kaleyi ve içindeki önemli yapıları o zamana göre gelişmiş bir teknoloji ile kuvvetlendirmişlerdir. Bu arada kalenin bahar aylarındaki sel baskınlarından korunmasına yönelik de bazı setler inşa etmişlerdir. Adakale 1738’de I. Mahmud Dönemi’nde tekrar Osmanlıların eline geçti. 1790’da Avusturyalılar bir kış boyunca muhasara ettiği adayı bahar aylarında ele geçirdiyse de 1791’de elli yıllık Osmanlı-Avusturya savaşını sona erdiren Ziştovi Antlaşması ile bir kez daha Osmanlılara verildi. Bu savaş esnasında oldukça hasar görmüş olan Adakale Kalesi’nde Şubat 1793’e kadar devam eden geniş çaplı bir onarım gerçekleştirildi. Kalenin cephanelik, tabya, karakollar ve hendekleri ile kale içinde bulunan Sultan Mahmud Camii tamir edildi. 1829’da Edirne Antlaşması ile Osmanlılar, Tuna bölgesindeki kaleleri Romanya Prensliği’ne bıraktıysa da Adakale Kalesi‘ndeki Osmanlı idaresi devam etti. 1867 yılına kadar Osmanlı Devleti Adakale Kalesi‘nin idaresini Adakale Muhafızlığı şeklinde binbaşı rütbesindeki bir subay vasıtasıyla yürüttü. Bu tarihten sonra Adakale Müdürlüğü kuruldu ve idare sivillere devredildi. Osmanlı Arşivi’nin muhtelif fonlarında, 1849 ve 1885 yıllarında gerek kalede ve gerekse kale içerisindeki resmî ve hususî binaların tamiratları ile ilgili olarak bazı kayıtlar bulunmaktadır. 27 Cemâziyelevvel 1288 (14 Ağustos 1871) tarihli bir belgede ise Adakale Kalesi‘nde ikamet eden ahalinin bazılarının kale üzerinde ve bitişiğinde ev yaptıkları, evi olmayan fakir fukaranın kalenin kazemat denilen mahzenlerinde yaşadıkları ve kalede hamam olmadığı için buradaki askerlerin karakolhanede ve bahsedilen kazematlarda yıkandıkları ve bütün bu uygulamaların kalenin harap olmasına sebep olduğu bildirilmekte, bu duruma karşı bir tedbir alınması ve kaleye hamam yapılması teklif olunmaktadır.
Adakale Kalesi’nin Ayastefanos Antlaşması Sonrasındaki Durum
3 Mart 1878’de Ayastefanos Antlaşması ile Adakale’nin askerî ve sivil olarak boşaltılması şart koşulduysa da bu hüküm tam olarak yerine getirilmemiştir. Ayastefanos Antlaşması’ndan sonra 13 Temmuz 1878’de toplanan Berlin Kongresi’nde de Adakale’nin kime ait olduğu meselesi unutulmuş, dolayısıyla hukuken Osmanlı Devleti’ne ait olarak kalmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Adakale, İttihat ve Terakki Hükümeti tarafından İstanbul Vilâyeti’ne bağlandı. 4 Ağustos 1919’da Paris Barış Konferansı’nda Adakale’nin Romanya’ya verilmesi kararlaştırıldı ve Eylül 1919’da da Romanya tarafından işgal edildi. Osmanlı Devleti bu işgali tanımadı. 20 Haziran 1921’de Adakaleliler, Ankara’daki BMM Hükümeti’ne bağlanmak için başvurdular. 1923’te Adakale’ye müdür atandıysa da, müdür bu görevi yapamamıştır. 4 Haziran 1923’te Adakale’deki Türk idaresi sona ermiştir. Adakale Lozan Antlaşması madde ve eklerinde yer almamıştır.
Adakale Kalesinin Tamamen Elden Çıkışı
Türkiye fiilen elinde bulunduramadığı Adakale’yi alt komisyon tutanaklarıyla Romanya’ya bırakmıştır. 1963 yılında Adakale’nin yapılacak bir hidroelektrik santrali ile sulara gömüleceği belli olunca 13 Eylül 1967’de Adakale Kalesi‘ndeki Türkler, Türkiye’ye getirilmiş ve ada 1970 senesinde sulara gömülmüştür.
Kaynakça:
