Kafkas İslam Ordusu Kumandanı Nuri Paşa Kimdir?
Kafkas İslam Ordusu kumandanı Nuri Paşa (Nuri Killigil) hakkında hazırladık yazımızı bu hafta iyi okumalar dilerim.
Harbiye Nazırı ve aynı zamanda abisi olan Enver Paşa’nın emriyle 28 yaşında iken bugünkü Azerbaycan devletinin başkenti Bakü ve diğer Türk-İslam şehirlerini Ermeni çeteleri ve Rus Bolşevik gruplarının işgalinden kurtarmak amacıyla kurulan 12 bin kişiden müteşekkil Kafkas İslam Ordusu’nun başına geçen Nuri Paşa, kısa zamanda Azerbaycan’ı kurtararak Bakü’ye 15 Eylül 1918 tarihinde ayak bastı.
Bu tarihten 100 yıl geçmesine rağmen Nuri Paşa’nın ismi Azerbaycanlıların dilinde kahraman olarak anılmaktadır.
1890 yılında Manastır’da hayata gözlerini açan Nuri Paşa, ilk eğitimini burada tamamladıktan sonra, 1909’da Manastır’da bulunan Harbiye okulundan üsteğmen derecesinde mezun oldu. mezuniyetinden sonra abisi Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın yolundan giden Nuri Paşa, Balkanlar’da bir süre görev yaptıktan sonra gönüllü subaylar arasında 1911’de Trablusgarp Savaşı’na katıldı.
Birinci Dünya Savaşı sonlarına doğru Nuri Paşa’ya padişah yaverliği rütbesi verildi. Nuri Paşa, 1917 yılına kadar Afrika’nın kuzeyinde İngiliz, İtalyan ve Fransız kuvvetlerine karşı birçok savaşa girdi.
Kafkas İslam Ordusu ve Nuri Paşa
Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın hayali olan Türkistan bölgesinin işgalden kurtarılarak anavatan ile birleştirilmesi ve Azerbaycan halkının yardım talep etmesi üzerine yeni kurulan Kafkas İslam Ordusunun kumandanlığına kardeşi Nuri Paşa’yı getirdi.
Gence’ye 25 Mayıs 1918’de ulaşan Kafkas İslam Ordusundaki asker sayısı, Azerbaycan kolordusundan yapılan bin kişilik takviyeyle 12 bine ulaştı. Güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir’i de Bolşevik birlikleri ve Ermeni çetelerinden temizleyen Kafkas İslam Ordusu, 15 Eylül 1918’de Bakü’yü kurtardı. Kafkas İslam Ordusu, Bakü’nün kurtuluşu için bin 130 şehit verdi.
Nuri Paşa, Azerbaycan’da büyük bir coşku ile karşılandı ve Azerbaycan halkı Paşa’yı ağırlamak için adeta birbirleriyle yarıştı.
Nuri Paşa, Gence’de bulunan Tezepir Camisi’nde minbere çıkarak halka hitap etti. Söz konusu minber, bugün bile “Nuri Paşa minberi” olarak bilinmektedir.
Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonra Kafkas İslam Ordusu Bakü’yü terk etmek zorunda kalmıştır. Nuri Paşa İngilizler tarafından Batum’da tutuklandı. Nuri Paşa, 8 Ağustos 1919’da yargılanmak üzere götürülürken Kafkasyalıların yardımıyla hapisten kaçmayı başardı.
Kafkas İslam Ordusunun Azerbaycan’dan çekilmesiyle Bakü, Bolşevikler tarafından işgal edildi. Bu durum Nuri Paşa’yı derinden etkiledi. Azerbaycanlı Cabbar Ertürk, 1956’da kaleme aldığı “Anayurtta Unutulan Türklük” isimli kitabında Nuri Paşa’nın şu ifadesine yer verdi:
“Ağabeyimin (Enver Paşa) şehit olması kalbimi ne kadar sızlattıysa, Azerbaycan’ın istilası kalbimi ondan daha çok sızlattı. Ağabeyim bir faniydi. Fakat Azerbaycan’daki Türklük ebedidir. Keşke hayatımı kaybetseydim de Azerbaycan Türklüğün dışında kalmasaydı.”
Nuri Paşa soyadı kanunu ile birlikte Killigil soyadını aldı. Sütlüce’de kurduğu silah fabrikasında Türkiye’nin ilk 9 mm’lik tabancasını Nuri adıyla üretti. 1949 yılında fabrikasında çıkan patlamada hayata veda etmiştir.
Kaynak: https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/%c3%96ZET-K%c4%b0TAP%c3%87I%c4%9eI-en-son.pdf