Harun Reşid Kimdir?

Harun Reşid, 786-809 tarihleri arasında Abbasi Halifesi olup Abbasiler hanedanından en çok tanınan kişi olmuş ve Abbasilere en ihtişamlı dönemleri yaşatmıştır. Halife Harun, 763 yılında ya da 766 yılında günümüz İran sınırları içerisindeki Rey şehrinde dünyaya geldi. Babası Halife Mehdi-Billah, annesi Yemenli cariye Hayzuran bint Ata‘dır. Harun, Hz. Muhammed (s.a.v) ‘in amcası Hz. Abbas’ın yedinci göbekten torunudur. Harun’un iyi bir eğitim hayatı olmuştur. 779-780 ve 782-783 tarihlerinde yirmili yaşlarda Bizanslılar’a karşı tertip edilen iki seferde orduyu sevk ve idare etmiş ve düzenlenen seferler sonucunda birçok kale ele geçirilmiştir (Semalü, Dülük…). Khalkedon’a (Kadıköy) kadar ilerleyip Bizanslıları her sene doksan bin dinar vergi vermek şartıyla sulh yapmak zorunda bırakmıştır. Harun’un bu başarılarından dolayı babası ona “Reşid” lakabını verdi ve kardeşi Musa el-Hadi‘den sonra halife olması için veliaht tayin etti. Bilahare Mehdi-Billah Harun’u ilk veliaht yapmak ister lakin bu isteğini gerçekleştiremeden 785’te ölür.

Halife Harun Tahta Geçiyor

Harun Reşid, babasının ölümünü ve kardeşi Musa el-Hadi’ye biatını bildiren mektuplar yazar ve her yöne gönderir. Bu biat mektupları devlet içinde bir karmaşıklık çıkmasına engel olmuştur. Kardeşi Musa idareye geçer geçmez oğlu Cafer’i veliaht tayin eder lakin Harun Reşid bunu kabul etmez. Musa isteğine karşı gelen kardeşi Harun’u hapse attırır. Hilafeti kısa süren Musa esrarengiz bir şekilde ölür, yerine resmi veliaht Harun Reşid 786 tarihinde Abbasilerin beşinci halifesi olarak hilafet görevini eline alır. Yirmili yaşlarda Halife olan Harun Reşid’in ilk işi hocası Yahya el-Bermeki’yi vezir atamak oldu. Ayrıca devlet işlerinde annesine de danışılmasını istemiştir.

Harun Reşid Dönemindeki Olaylar

Harun Reşid, halifeliğinin ilk yıllarında evvelki senelerden kalan bazı iç meseleler ile uğraştı. Bunlar:

• Fah Savaşı (Fakh Savaşı),
• İdrisiler devletinin kurulması,
• Ağlebiler hanedanının kurulması,
• Nizari ve Yemani kabilelerinin arasındaki çatışmalar,
• Haricilerin başkaldırması,
• Uman’da yerli halkın isyanı gibi.

Bu arada Harun Reşid Bizans’a karşı başlattığı seferleri de devam ettirdi. 797 yılında Safsaf Kalesi’ni aldı. 798’de İmparatoriçe İrene sulh ister Harun’da bu isteği kabul eder. Lakin 1. Nikephoros imparator olur ve sulh bozulur.

Harun Reşid, 803-806 tarihlerinde ordusuyla Bizans sınırlarına girdi. 806 yılındaki seferinde Herakleia (Ereğli), Iconium (Konya), Tyana (Tuvane, Niğde) ‘yı ele geçirdi. Bu durumda Nikephoros barış ister ve bu isteği kendisi ve oğlu adına cizye vermesi koşuluyla kabul edilir. 803 senesinde Harun ile Bermekilerin arası açılır. Yine bu yılda Horasan kentinde de bazı karışıklıklar ortaya çıkar. Horasan’a vali olarak atanan Ali bin İsa bin Mahan, halka zulüm eder halkta onu Reşid’e şikayet eder. Harun Reşid 805 tarihinde valiye haddini bildirmek için yola çıkar ve Rey’e kadar ulaşır. Ancak vali, Halife ve saray erkanına hediyeler sunmuş görevinde kalmıştır.

Halife Harun Reşid Ne Zaman Vefat Etti?

Ali bin İsa zamanında Rafi bin Leys isyana kalkışır. 808 tarihinde Halife Harun Reşid yanına oğulları Me’mun ve Salih’i alıp bu isyanı bastırmak için sefere çıkar. Harun Reşid, İran’daki Tus şehrine vardıkları vakit hastalanır. 24 Mart 809 tarihinde bu şehirde vefat eder ve buraya defnedilir.

Halife Nasıl Birisiydi?

Harun Reşid, musiki ve edebiyatı seven, hitabeti ve ses tonu düzgün, cömert ve duygulu bir bünyeye sahip biri idi. Her gün kendi malından sadaka dağıtırdı. Kaynaklarda çokça hacca gittiği ifade edilmektedir. Hacca gittiğinde yanında yüz kadar fakihi aileleri ile beraber götürür, gidemediğinde ise yerine üç yüz kişi gönderirdi. Hatta dönemin Bizans İmparatoru 6. Konstantinos’a İslam’a davet mektubu göndermişti. Şair ve alimleri himaye eder, eğitime ayrı bir önem verirdi. Kur’an okuyup hadis dinlemeye değer veren birisiydi. Harun Reşid’in mühründe “el-azamet ve’l-kudretü lillah (büyüklük ve kudret Allah’ındır)” yazılıdır.

Harun Reşid’in Yaptığı Yenilikler

Divan-ı Harb’e bağlı Divan-ı Arz’ı kurmuş, bölge valilerinin bazılarının yetkilerini genişletmiş bazılarınınkini de sınırlandırmış, Cündü Kınnesrin’i Avasım adıyla bağımsız hale getirmiş, Kuzey Afrika’yı Mısır’dan ayırmış, Sıkilliye’yi (Sicilya) Afrika vilayetine bağlamış, Divanü’d-dıya ve Divanü’ l-harac’da yenilik yapılıp Eskudar meclisi ortaya çıkarılmış, Akdeniz sahili boyunca haberleşme teşkilatı kurulmuş ve Kadılkudatlık (başkadı) müessesini kurmuş ve Ebu Yusuf’u bu makama atamıştır. Bağdat’ta bir hastane kurulmuş, ilim ve kültür hayatında da mühim gelişmeler meydana gelmiştir. Birçok eser Arapça’ya çevrilmiştir. Dünyaca ünlü “binbir gece masalları” nın bir kısmı Harun Reşid’in çevresindeki olayları konu edinmiştir. Ayrıca bu devirde birçok kale ve şehir imar edilip kurulmuştur. Misal hanımı Zübeyde’nin adıyla bilinen Derbizübeyde konaklama tesisleri. Abbasi-Türk ilişkilerinin Reşid devrinde başladığı kabul edilmektedir. Hatta Abbasi ordusunun arasında Türk savaşçıların olduğu ifade edilmektedir.

Harun Reşid Devri Önemli Devlet Daireleri

• Divanü’z-zimam,
• Divanü’l-resail,
• Divanü’l-harac,
• Divanü’t-tıraz,
• Divanü’l-cünd,
• Divanü’l-berid,
• Divan-ı Mezalim ve
• Divanu’ş-şurta.

Harun Dönemindeki Vilayetler

• Kufe,
• Sevad,
• Basra (Dicle, Bahreyn ve Uman dahil),
• Hicaz (Yemame dahil),
• Ahvaz (Huzistan ve Sicistan dahil),
• Yemen,
• Fars,
• Horasan,
• Musul,
• el-Cezire,
• İrminiye,
• Azerbaycan,
• Şam (Suriye),
• Filistin,
• Mısır (Afrika sahili),
• Sind.

Hocaları

1. Yahya bin Halid el-Bermeki,
2. Hamza bin Habib ez-Zeyyat,
3. Ali bin Hamza el-Kısai,
4. Mufaddal ed-Dabbi,
5. İmam Malik ve
6. Halil bin Ahmed el-Ferahidi.

Eşleri Ve Çocukları

Harun Reşid’in eşleri ve cariyelerinden birçok çocuğu vardır. Harun Reşid, Zübeyde hanımından Muhammed’i Emin’i, Meracil cariyeden Abdullah’ı Me’mun’u, Kasr cariyeden Kasım’ı Müste’men’i sağlığında veliaht tayin etmiştir. Lakin Kasım, Halife olmadan ölmüş yerine de Maride cariyeden Ebu İshak Muhammed, Mu’tasım lakabıyla Harun Reşid’den sonra Halife olmuştur.

Blok yazımı okuduğun için müteşekkirim. Başka yazılarda görüşmek dileğiyle…

Kaynak

DİA, Harunürreşid